Ο έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα σημαντικός. Από τις αναπαραστάσεις σε αγγεία, από τις αναφορές σε κείμενα, ακόμα και φιλοσοφικού χαρακτήρα, καταλαβαίνουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα ο έρωτας ήταν θέμα πρωτεύουσας σημασίας: ζωοποιός και ευχάριστος, αναγκαίος και ποικίλος.
Αν στο πέρασµα των αιώνων όλοι οι Θεοί και Θεές, οι ήρωες και οι ηρωίδες υποχώρησαν, δύο θεότητες εξακολουθούν να καθορίζουν µέχρι σήμερα τις ζωές µας: ο Έρωτας και η Τύχη. Από την αυγή του πολιτισµού ο άνθρωπος προσπαθεί να δαµάσει τον έρωτα καταφέρνοντας µόνο να παραδεχθεί ότι δεν µπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν.
Ο έρωτας στην αρχαιότητα
Ο έρωτας στην αρχαιότητα δεν είναι μια συναισθηματική κατάσταση, αλλά η επιθυμία ενός ανθρώπου προς το αντικείμενο του πόθου του από τη στιγμή που αυτή δημιουργείται στον εγκέφαλό του. Υπ’ αυτή την έννοια δεν μπορούμε να μιλάμε για ηθική με τη χριστιανική έννοια, γιατί τότε δείχνουμε ότι δεν έχουμε καταλάβει τους αρχαίους προγόνους μας.
Αν δεν το δούμε αυτό, τότε ποτέ δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τον αρχαίο κόσμο και τον πολιτισμό πού ανέπτυξε.
Η σεξουαλικότητα είχε μεγάλη θρησκευτική σημασία και ένα σημαντικό μέρος της λατρείας ήταν άμεσα συνδεδεμένο με αυτήν. Υπήρχε εξάλλου μια πίστη ότι η αναπαράσταση της σεξουαλικής πράξης και οι τελετουργίες με την παρουσίαση σεξουαλικών οργάνων και τη χρήση αισχρολογιών θα βοηθήσουν τη γονιμότητα της γης και των γυναικών.
Δεν υπάρχει ντροπή στην αρχαία Ελλάδα, γιατί οι Έλληνες πίστευαν στη χαρά και την ευεξία που ερχόταν από τον έρωτα και την ερωτική πράξη, αλλά και γιατί κανείς δεν τους επέβαλλε να μη μιλούν ανοιχτά για τα πάντα.
Σε αντίθεση με την Ιουδαιο-χριστιανική αντίληψη για τη σεξουαλική πράξη και χαρά, οι αρχαίοι θεοί ζουν μία ζωή στα πρότυπα των ανθρώπων. Ερωτεύονται, ζηλεύουν, μοιχεύονται.
Ο Δίας είναι το πρότυπο τού ουράνιου εραστή πού συγκινείται από κάθε όμορφη γυναίκα, είτε είναι θεά, είτε νύμφη ή θνητή. Την ίδια στιγμή, ο Δίας ερωτεύεται και τον νεαρό Γανυμήδη, θαμπωμένος από την ομορφιά του.
Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα δεν έχει φραγμούς και όρια, δεν έχει φύλο, δεν έχει ηλικία. Όπως δηλαδή θα έπρεπε να είναι ο έρωτας, απαλλαγμένος από ενοχές και φοβίες.
Ο ομοφυλόφιλος έρωτας στην αρχαία Ελλάδα
Ο ομοφυλόφιλος έρωτας δεν είναι εφεύρεση της εποχής μας. Οι αρχαίοι Έλληνες που ρύθμιζαν τη συμπεριφορά τους χωρίς την εβραιο-χριστιανική έννοια της αμαρτίας και του φόβου της Κόλασης, τον αποδέχονταν σαν ένα τμήμα της ερωτικής τους ζωής, χωρίς να τον διατυμπανίζουν, αλλά και χωρίς να τον κρύβουν.
Ωστόσο οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι οι πηγές μας και οι θεωρίες για τον ομοφυλόφιλο έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα δεν είναι ξεκάθαρες. Μάλλον αντικρουόμενες θα μπορούσαμε να τις πούμε.
Από τη μια έχουμε τους νόμους κατά της παιδεραστίας, από την άλλη τους συγκεκριμένους κανόνες που ίσχυαν σε κάποιες πόλεις της Ελλάδας. Η Σπάρτη για παράδειγμα κατηγορούσε την Αθήνα για την ανοχή και την επιβράβευση των ομοφυλόφιλων ανδρών, ενώ η Κόρινθος είναι γνωστή για την άνεσή της στις διάφορες ομόφυλες σχέσεις, αλλά και στον πληρωμένο έρωτα. Καλό είναι όμως να είμαστε προσεχτικοί όσον αφορά το τί υιοθετούμε, μια και η επιστήμη δεν έχει αποφανθεί πλήρως.
Εξετάζουμε το θέμα της Αθήνας, γιατί μέσα από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και άλλους συγγραφείς της εποχής έχουμε πιο απτά στοιχεία για το τί συνέβαινε.
Το πλαίσιο της ομοφυλόφιλης σχέσης ορίζονταν από συγκεκριμένους κανόνες, οι οποίοι ποίκιλαν ανάλογα με την εποχή και την περιοχή. Συνήθως ο εραστής ήταν μεγαλύτερος σε ηλικία και ο ερωμένος ήταν έφηβος.
Στην Αθήνα η αποδεκτή σεξουαλική συμπεριφορά ενός ενήλικα άνδρα ήταν η ισορροπημένη αμφιφυλοφιλία: ο σωστός άντρας παντρευόταν γύρω στα 25 του, δημιουργούσε μια μικρή οικογένεια και συνδεόταν ερωτικά με εταίρες και με νεαρά αγόρια.
Στόχος αυτών των ομοφυλοφιλικών σχέσεων δεν ήταν μόνο η σεξουαλική ικανοποίηση, αλλά και η κοινωνική εκπαίδευση του αγοριού, το οποίο έβγαινε από το προστατευμένο περιβάλλον του σπιτιού και ενσωματωνόταν σταδιακά στην κοινωνία των ενηλίκων.
Οι σχέσεις αυτές διέπονταν από κανόνες: το αγόρι έπρεπε να είναι πάνω από δώδεκα ετών και έπρεπε να διαλέξει από μόνο του τον εραστή του. Από τους πολλούς άντρες που το φλέρταραν έπρεπε να διαλέξει έναν και να συνδεθεί μαζί του. Από το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν τα αρχαία κείμενα φαίνεται ότι το αγόρι είχε ρόλο παθητικό στη σεξουαλική σχέση.
Το αγόρι διατηρούσε αυτόν τον ρόλο συνήθως μέχρι τα 16-17 του χρόνια. Στα 25 του θεωρείτο ολοκληρωμένος άνδρας και παντρευόταν για να κάνει δική του οικογένεια και να πάρει τον ενεργητικό ρόλο στις σχέσεις του με εφήβους.
Στην Αθήνα ο έρωτας ανάμεσα σε δύο ενήλικες δεν ήταν σπάνιος, αλλά ο θηλυπρεπής άνδρας δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτός. Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα οι συνομιλητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο έρωτας ανάμεσα σε άνδρες είναι ανώτερος από κάθε άλλη μορφή έρωτα, γιατί συνέβαινε ανάμεσα σε ίσους.
Ερωτας και γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα
Ηταν σημαντικός ο έρωτας ανάμεσα στους συζύγους στην αρχαία Ελλάδα; Φαίνεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες διατηρούσαν τη σχέση με τη μόνιμη σύζυγό τους μόνο και μόνο, για λόγους αναπαραγωγής. Η σύζυγος έμενε απομονωμένη στο γυναικωνίτη και ο ρόλος της ήταν να φέρει στη ζωή τους απόγονους – κληρονόμους της περιουσίας της οικογένειας.
Η σύζυγος ήταν μια γυναίκα, συνήθως χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση αλλά από καλή οικογένεια, που δεν προσπαθούσε να κάνει τον εαυτό της ελκυστικό ή να εξασκήσει τις τεχνικές του έρωτα. Έτσι λοιπόν, δεν ενθαρρυνόταν να λατρέψει τη θεά Αφροδίτη που αντιπροσωπεύει τις ανώτερες όψεις του έρωτα. Οι θεότητες που λάτρευε η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα ως σύζυγος έπρεπε να είναι της εστίας και του σπιτιού, καθώς και η μητέρα της Γης, η θεά Δήμητρα, όπου αντιπροσώπευε όλα τα μυστήρια των Ελληνίδων γυναικών.
Ο αγοραίος έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα
Ο πληρωμένος ή αγοραίος έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένος. Παρόλα αυτά στις πρώτες κοινωνίες η πορνεία δεν ξεκίνησε σαν εμπορική συναλλαγή, αλλά σαν λατρευτική θρησκευτική τελετή κατά την οποία νεαρά κορίτσια θυσίαζαν την παρθενιά τους στους θεούς και κυρίως στην θεά του έρωτα Αφροδίτη.
Η πορνεία ήταν ιερό θρησκευτικό καθήκον που στόχευε στην εξομοίωση της γυναίκας με τους θεούς. Οι εταίρες στην αρχαιότητα ήταν ανύπαντρες γυναίκες που πρόσφεραν ερωτικές υπηρεσίες επί πληρωμή. Μάλιστα σε κάποιες περιοχές υπήρχαν πολλές, π.χ. στην Κόρινθο υπήρχαν χίλιες περίπου. Οι ακριβές εταίρες ήταν η αιτία που πλήθος πλούσιων εμπόρων και ναυτικών κατασπαταλούσαν το εισόδημα τους. Κάθε εταίρα εκμεταλλευόταν την ομορφιά και χάρη της και συνήθως ζούσε για αόριστο διάστημα στην πολυτέλεια που της πρόσφερε κάποιος πλούσιος. (οποιοσδήποτε παραλληλισμός με τη σύγχρονη εποχή δεν είναι τυχαίος!)
Η επαφή και η γνωριμία με τις εταίρες ήταν πολύ απλή, αφού κυκλοφορούσαν παντού: στην αγορά, στα θέατρα, στα λουτρά, στον ναό της Αφροδίτης και τους δρόμους. Στα ίδια μέρη απαγορευόταν αυστηρά, να κυκλοφορούν οι έντιμες γυναίκες. Κάποιες από τις γυναίκες αυτές ήταν πολύ διάσημες, και με μεγάλη επιρροή. Η Ασπασία, σύντροφος του Περικλή, ή η Φρύνη είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις διάσημων εταίρων.
Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν ταμπού
Έρωτες που παλεύουν σε σώματα άφθαρτα και ωραία. Έρωτες επί πληρωμή, έρωτες ομοφυλοφιλικοί, έρωτες κάθε είδους…
Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν ταμπού, ήταν θεός. Σήμερα, όσο και αν έχει αλλάξει η ηθική με την έλευση του χριστιανισμού, αυτό που παραμένει αναλλοίωτο είναι η ερωτική επιθυμία των ανθρώπων, η αγωνία τους να ζήσουν και να απολαύσουν τον έρωτα.
